Przez tysiące lat role mężczyzny i kobiety były jasno określone. Mężczyzna miał określone zadania związane ze zdobywaniem pożywienia i z szeroko pojętą wojowniczością. Te cechy były wyraźnie zdefiniowane i dopasowane do potrzeb społecznych. Męskość była po coś, służyła rodzinie, domowi, społeczności. Podobnie było z kobietami – im również przypisywano określone zadania i role społeczne.
Jednak w dzisiejszych czasach wiele się pozmieniało. Przede wszystkim kobiety wyzwalają się ze swoich ról i robią to już od dziesiątek, a nawet setek lat (w 1791 roku francuska feministka i dramatopisarka Olympe de Gouges opublikowała „Deklarację praw kobiety i obywatelki”, nawiązując do „Deklaracji praw człowieka i obywatela”). Do tego dochodzą bardzo dynamiczne zmiany ekonomiczne, społeczne i technologiczne wyraźnie sprzyjające kobietom.
Kobiety w męskim świecie
Jest wiele obszarów, które kiedyś były zarezerwowane wyłącznie dla mężczyzn, a dzisiaj zostały zaanektowane przez kobiety. Współczesne kobiety wyzwoliły się z narzuconych kulturowo ról: pną się po szczeblach kariery zawodowej i przebijają szklany sufit, pracują w policji, kierują ciężarówkami, zostają pilotkami samolotów, prowadzą własne firmy, dbają o samorozwój. Kobiety na nowo się zdefiniowały – i nadal się definiują – kulturowo, społecznie i zawodowo.
Mężczyźni – czas na nową męskość
A jak bardzo zmieniają się mężczyźni? Czy nowa męskość podąża za nową kobiecością? W badaniu „Looking at the Men. Mężczyźni o mężczyznach” przyjrzeliśmy się dawnym wzorcom, stereotypom, ale i zachowaniom współczesnym. Przeprowadzaliśmy diagnozę współczesnej męskości, pytając mężczyzn o ich poglądy, konfrontując się z przeszłością – tą bardziej odległą i tą sprzed 50, 30 czy 15 lat – a przede wszystkim konfrontując się ze stereotypami przekazywanymi we wzorcach wynoszonych z domu, społecznymi i kulturowymi, takimi jak to, że mężczyzna musi być waleczny, silny, rywalizujący, utrzymywać dom i rodzinę, dawać poczucie bezpieczeństwa, dobrze zarabiać, nie może się żalić, bo „chłopaki nie płaczą”, nie może popełniać błędów.
Zestawiliśmy to z nowymi oczekiwaniami, definicjami, możliwościami. Współczesny mężczyzna słyszy, że powinien bardziej zaangażować się w sprawy domowe i więcej czasu poświęcać wychowaniu dzieci, powinien wejść w kontakt ze swoimi emocjami, być bardziej domyślny, empatyczny, wspierać równouprawnienie, dbać o zdrowie, o siebie, o wygląd, być bardziej wyczulony na emocje i relacje.
Ta konfrontacja postaw i oczekiwań otwiera zupełnie nowe możliwości i jednocześnie rzuca męskości wyzwanie, ponieważ wiąże się z istotnymi przemianami i to w dość krótkim czasie. Takie zmiany mają charakter rewolucyjny, często są też nazywane „kryzysem męskości”, choć chyba lepszym określeniem jest nazwanie obecnej sytuacji „rozproszoną męskością”.
Takiego określenia użył podczas badania jeden z naszych ekspertów Michał Boni: „Dawne wzorce już nie wystarczają – mężczyzna przestaje być głównym dostarczycielem siły w rodzinie. Jesteśmy na etapie poszukiwania wzorca i punktu odniesienia, bo mamy świat rozproszonych wzorców kulturowych, a jest ich wiele. Obecnie mamy do czynienia z rozproszoną męskością”.
Nowe męskości
Dziś męskość przez swoje rozproszenie staje się bardziej różnorodna, ma dostęp do wielu opcji, wzorców czy formatów męskości. Wzorce (etosy) męskości bardzo się zróżnicowały i wzbogaciły, nie tylko sięgają do tradycyjnych modeli, takich jak: siła, niezłomność, wytrwałość, ambicja, ale też poszukują w sobie obszarów bardziej miękkich, takich jak: troska, większa relacyjność, zaangażowanie czy dbałość o bliskich, swoje otoczenie i o siebie.
Mężczyźni mają więcej przestrzeni i akceptacji społecznej, aby okazywać emocje, bezradność, pokazać, że tęsknią, kochają czy potrzebują bliskości. Można powiedzieć, że nie ma już jedynego słusznego wzorca męskości i jest większa społeczna akceptacja na nowe zróżnicowane męskości.
Niepewność
Ponieważ tradycyjne paradygmaty męskości (np. dualizm płciowy, przymus tłumienia uczuć i emocji, role społeczne i zawodowe) wyraźnie się osłabiły i są już częściowo odrzucane, powstają nowe męskości oparte na nowych wartościach.
Mężczyźni mają dziś większy wybór, który nie był dostępny poprzednim pokoleniom. Niestety, te nowe obszary jeszcze się wyraźnie nie wykrystalizowały. Powoduje to, że współcześnie poczuciem męskości łatwiej jest zachwiać.
Przyglądając się danym z badania i postawom męskim, widzimy wiele napięć i postaw, które utrudniają zmiany. 88% respondentów deklaruje, że idealny mężczyzna umie utrzymać swoją rodzinę, 82% uważa, że zawsze musi stanąć na wysokości zadania, jednocześnie niewiele ponad połowa z nich (56%) deklaruje, że w codziennych postępowaniach jest pewna siebie.
Widać sprzeczności, następuje dysonans poznawczy, a to wywołuje lęk przed robieniem nowych rzeczy, które nie są jeszcze oswojone, zinternalizowane.
Poczucie zagrożenia płynie z wciąż mocno funkcjonujących stereotypów i norm społecznych („inni pomyślą, że nie jestem wystarczająco męski, niewieścieję”), idzie w parze z potrzebą udowodnienia swojej męskości, np. poprzez unikanie lub wyraźne ograniczanie zachowań uznawanych za typowo kobiece. Płynie też z mediów, bo współczesne filmy, reklamy wciąż powielają stereotypowe i tradycyjne wzorce męskości, utrwalając jej obraz.
Męskie, niemęskie
Dlatego nowa męskość i mężczyźni mają tak silne problemy adaptacyjne, przeżywają trudności. Potwierdzają to przeprowadzone badania – możemy potwierdzić, że zmiany nie są równomierne i wyraźnie przewidywalne. Są obszary, w których męskość jest mocno zakorzeniona w stereotypowych wzorcach, i mężczyźni łatwo ich nie odpuszczą. Są to:
hierarchia i pozycja społeczna,
poczucie konieczności utrzymania domu,
umiejętność zarządzania finansami domowymi
czy niezgoda na bycie zależnym finansowo od swojej partnerki.
Jednocześnie jest też wiele obszarów, w których zdecydowanie wyraźniej widać zmiany i w których poziom akceptacji nowego podejścia jest wyższy (choć jest on na razie na poziomie życia codziennego, domowego, a nie na poziomie wizerunkowym i komunikacyjnym). Są to takie obszary jak:
nowe zaangażowane emocjonalne w ojcostwo i rodzinę,
nowe podejście do pracy zawodowej,
dbanie o wygląd,
dbanie o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne.
To przekłada się na codzienne zachowania w domu, na zakupach, w przestrzeni publicznej czy w pracy. Warto zacząć głośniej o tym mówić, aby wzmocnić kierunki zmian.
Nie ma kryzysu
Możemy powiedzieć, że określenie „kryzys męskości” jest etykietą, która pozwala zauważyć, że jakiś porządek się załamuje, zmienia. Jest pierwszym krokiem, żeby rozpoznać pojawienie się trudności, przeciwności czy potrzeb. Kolejny krokiem jest przyglądanie się, co dokładnie się dzieje, jakiej pomocy czy postawy potrzeba, żeby wyjść naprzeciw konkretnym grupom mężczyzn i i wesprzeć nową męskość.
W cyklu kolejnych artykułów publikowanych w serwisie NowyMarketing pojawią się opracowania pokazujące kierunki wielu męskich obszarów, takich jak: męskie postawy, tożsamości, finanse, praca, sukces zawodowy, rodzina i związki z kobietami, a także myślenie o sobie i swoich potrzebach.
_________________________________________________________________
Wyniki w artykule pochodzą z badania „Looking at the Men – Mężczyźni o mężczyznach” zrealizowanego w 2023 roku na reprezentatywnej próbie mężczyzn w wieku 16-65 lat, mieszkańcach dużych, średnich, małych miejscowości i wsi.
Raport „Looking at the Man – Mężczyźni o mężczyznach”. składa się modułu głównego opisującego sytuacje i tożsamości polskich mężczyzn, a także z modułów dodatkowych szczegółowo opisujących ich zachowania i model postępowania w obszarach: finansowych, na zakupach, w internecie, męskie zdrowie fizyczne i psychiczne, a także komunikację i świat męskich potrzeb.
_________________________________________________________________
Autor:
Michał Kot
Partner w firmie IRCenter.
